De onuitroeibare sekte-gekte

De onuitroeibare sekte-gekte

Het is toch prachtig dat er sekten zijn? Ze leveren ons elk jaar weer tal van smeuïge verhalen op. En waar moeten die mensen, die een bijna ziekelijke neiging tot sektarisme hebben, anders heen? Ik heb in een boekje (‘Als het zoete bitter wordt’) eens geschreven over een vrouw, die voor straf een lange, koude nacht in een hondenhok werd opgesloten. (Als dan je ogen nóg niet opengaan...) Maar na enige tijd werd ze toch bevrijd uit die sekte. Ze vond een nieuwe gemeente (sekte). Ik ging daar eens een kijkje nemen. Eén van de volwassenen was betrapt op roken. Die moest ‘dus’ voor straf tijdens de hele samenkomst op een stoel staan. Anderhalf uur lang. Begrijp je, die dame had een speciale behoefte aan sekten. Ze had er een fijne neus voor. Die kun je toch niet in een meer gangbare kerk opsluiten? Dat is voor zo iemand veel te tam.

Wat is een sekte?

Een scherp van de maatschappij afwijkende religieuze groepering met een zeer eigen mening en gedrag. De sekte ziet zich geroepen om de maatschappij in de door haar gewenste richting te veranderen.

Niet elke sekte is gevaarlijk, aanstootgevend of grensoverschrijdend. Deze laatste zijn een minderheid, maar ze trekken veel aandacht.

Grensoverschrijdend gedrag is ten eerste dat wat door de wet verboden is. Verder is het elke vorm van het ontnemen van iemands recht op zelfbeschikking, gebruik van leugen en bedrog, geweld, psychische dwang, intimidatie of valse beloften om iemand te manipuleren en de doelen van de sekte, zelfs tegen iemands wil in, door te voeren. Verder vind je indoctrinatie (hersenspoeling), het afhandig maken van geld (onder pressie) en seksuele uitbuiting. Ook nog: het afkappen van (vrijwel alle) contacten van de leden van een sekte met de buitenwereld. Minder vaak komt voor: het verbreken van huwelijken, het onttrekken van kinderen aan het ouderlijke gezag of het negeren van de leerplichtwet. Daarnaast zullen groepen die de buitenwereld toch al als onverbeterlijk slecht zien, er gewoonlijk niet veel moeite mee hebben om wetten te overschrijden, zoals het niet afdragen van belastingen, of geldwerving door illegale activiteiten. Ook komt het vaak voor dat mensen worden afgehouden van de reguliere gezondheidszorg. En wat je ook vaak aantreft, is dat mensen slaap wordt onthouden. Dat is een probaat middel om iemands weerstand te breken. Ook vind je: naamsveranderingen – ook al een middel waarmee je iemands identiteit afpakt. Soms ook: verplicht drugsgebruik.

Hoeveel mensen zitten in grensoverschrijdende sekten?

In Nederland schat ik hun aantal op ongeveer 30.000. Maar dat is natte-vinger-werk. Sekten zijn besloten gemeenschappen die weinig over zichzelf loslaten. Daarbij heb ik het dan alleen over ‘eerste generatie-sekten’. Ik laat de Jehova’s Getuigen buiten beschouwing. Hoewel ze op het randje balanceren, hebben zij zich redelijk aangepast aan de maatschappij. Dat geldt nog veel meer voor andere groepen als de Mormonen of de Christian Science. Hun leer mag dan erg discutabel zijn, hun gedrag is zeker niet anti-maatschappelijk.

Methoden van sekten

Eerst komt er het zogenaamde warme bad, de bijzondere persoonlijke belangstelling, die de nieuwkomer in een sekte goed doet. Zoiets heeft hij altijd gewenst, maar niet eerder meegemaakt. Dat is een aanwijzing voor hem voor het gelijk van de nieuwe groepering. Na het hartelijke welkom volgt een periode van opname in de sekte en indoctrinatie. Wanneer iemand in zijn denken is omgeturnd tot de standpunten van de groep, waar hij zich zo welkom voelt, wordt hij ingeschakeld bij de verkondiging en bij andere activiteiten. Wanneer daar anti-maatschappelijke en verwerpelijke kanten aan zitten, is het nieuwe lid niet slechts een willoos slachtoffer van een sekte, hij is ook dader geworden. En omdat elk mens zijn eigen daden probeert goed te praten, doet ook het nieuwe sektelid dat en wel met een logica die niemand kan volgen behalve de andere sekteleden. Tegen die tijd heeft het nieuwe lid de banden met familie en vrienden, ja zelfs met de buitenwereld in haar geheel, zoveel mogelijk verbroken. Ook al zou hij de sekte willen verlaten, hij zou niet meer weten waar hij heen zou moeten gaan. Tegen die tijd is het verblijf in de sekte een last geworden, en de kans is groot dat het nieuwe lid er zwaar onder lijdt, zelfs neurotisch wordt of depressief, maar hij kan nergens anders terecht (naar zijn overtuiging) dan alleen bij de sekte, die juist de oorzaak is van al die problemen.

Kom je grensoverschrijdend gedrag alleen in sekten tegen?

In elk gezin, bedrijf, school of land kun je dezelfde zaken tegenkomen als in een sekte. Berucht zijn bijvoorbeeld pedofiele en incest-verhoudingen. Extreme politieke groeperingen (zowel ter linker- als ter rechterzijde) vertonen trekken van een sekte (zwijgzaamheid, kadaverdiscipline, geweld, het beschouwen van de buitenwereld als slecht of dom...). Er is een schrijnend gebrek aan zelfkritiek, wat je ook aantreft bij sekten. Sommige landen hebben dat ook, denk aan Saoedi-Arabië of Noord-Korea. Ze lijken op een openluchtgevangenis, en niemand mag er een eigen, afwijkende mening verkondigen (over religie, ethiek of politiek).

Wat is de bakermat van sekten?

In principe kan een sekte uit alle mogelijke geestelijke stromingen voortkomen. Maar sommige factoren vormen een uitnemende voedingsbodem voor het ontstaan ervan. Dat zijn:

Ten eerste: een sterke mate van subjectivisme in de geloofsbeleving.

Ten tweede: de neiging om leiders op een voetstuk te plaatsen en hen zo te verheffen boven alle kritiek.

Ten derde: het zoeken naar bijzondere geloofservaringen.

Ten vierde: slechte ervaringen met de ‘buitenwereld’; een sekte trekt veelal ‘beschadigde’ mensen aan.

Ten vijfde: een negatieve kijk op de ‘buitenwereld’, zowel van de sekte als het potentiële lid.

Ten zesde: het besef/verlangen een speciale opdracht te vervullen.

Hoe subjectiever de ‘moedergroep’ is, des te groter is de kans op de vorming van een sekte vanuit haar gelederen. Verder spelen in sektevorming onder andere mee: teleurstelling in de kwaliteit van de oorspronkelijke groepering, een zwakke organisatiegraad (groepen die uiteen dreigen te vallen of geen hechte eenheid vormen, hebben weinig weerstand tegen sektarische verschijnselen) en/of het wegvallen van sociale controle en sociale bindingen. In de maatschappij speelt een sterke interne spanning of geestelijke onvrede een rol. Als die spanningen groter worden, vermeerdert de kans op sektarisme. Want de mensen zoeken massaal naar iets wat beter en anders is. Sekten bieden dat aan, al is hun oplossing slechts een illusie...

Subjectivistische elementen vind je bijvoorbeeld heel sterk bij de opvallende ‘sektenleveranciers’. De rechterflank van de reformatorische kerken hanteert een opvallende mate van subjectivisme om te bepalen of iemand werkelijk wedergeboren is. Bovendien speelt daar de kerkelijke organisatie vaak een kleine rol, wat leidde tot het ontstaan van allerlei ‘gezelschappen’, die rechter in de leer meenden te zijn dan de kerken. In apostolische gemeenschappen is er een enorm subjectivisme nodig om uit te vinden of iemand een bepaald ambt kan bekleden. Vooral het apostolische ambt is dan schier onaantastbaar. Zo’n positie, zonder afdoende controle, werkt ambtsmisbruik in de hand. En het subjectivisme (en individualisme) in de geloofsbeleving in charismatisch-evangelische kringen is algemeen bekend, evenals hun lage organisatiegraad. In onafhankelijke gemeenten ontstaat sneller nieuw sektarisme dan in gemeenten in een kerkelijk verband dat invloed op de tot haar behorende gemeenten uitoefent.

Bestaan er ook ‘objectieve’ sekten? Ja, in zekere mate. Objectief wil zeggen: de mening wordt minder door een individu of enkele leiders bepaald dan door een gemeenschappelijk aanvaarde leer. Maar desondanks zie je altijd een onmisbare leider, die trouw wordt nagevolgd en gehoorzaamd. Hij weet wat anderen niet weten en kan die anderen vormen en instrueren. Hij zal geen afwijkende opinie accepteren. Wie niet slaafs de ‘juiste’ leer volgt, wordt direct als een gevaar gezien, als iemand die hoort bij de boze buitenwereld. Dit soort groepen organiseert zich op grond van een duidelijke leer. Men meent dat elk welwillend mens tot dezelfde slotsom behoort te komen als zij, en zich schuldig maakt aan hoogverraad als hij dat niet doet.

In het Nederlandse sektenland vinden we zeven hoofdstromen. Ik noem de ‘moedergroep’ (de sektenleverancier), het meest opvallende geloofsonderwerp en een enkele naam van een sektarische groepering.

origine focus bekende groepen

Evangelisch/charismatisch Godsbeleving/wonderen Groep Vrieswijk;

Reformatorisch Behoud/rechte leer Groep Griffioen (Immanuël);

gezelschappen

Adventistisch Wederkomst/eeuwigheid Groep Geene; Jeh. Getuigen

Apostolisch Ambten/verheven leiderschap Div. apostolische groepen

Animistisch Gezondheid/vruchtbaarheid Hekserij; voodoo; winti

New Age Innerlijke vrede/welbevinden Scientology Church

Islam Levensstijl/heerschappij Salafisten

Sommige sekten ‘bekeren’ zich na verloop van tijd tot een gematigder stellingname. In dat proces verliezen ze vaak veel leden. Anderen imploderen. Ze sluiten zich steeds meer op in zichzelf en gaan te gronde aan ruzies, teleurstellingen (want hun bijzondere roeping komt niet uit) en gebrek aan nieuwe leden/leiders. De dood van een befaamd sekteleider betekent vaak ook de totale ineenstorting van zijn/haar groep. De meeste sekten bestaan minder dan 25 jaar.

Hoe groot is de kans dat het sektarisme toeneemt in ons land?

De verwachtingen voor sekten zijn uitstekend - en ik verwacht dat hun invloed nog aanzienlijk zal toenemen. Doorgeslagen individualisme en afnemende sociale bindingen, wat we alom zien, vormen een ideale voedingsbodem voor sekten. Kerkelijke desintegratie (zoals dat bij de grootste geloofsgemeenschappen in ons land gaande is), betekent ook al een toenemende kans op het ontstaan van sekten. Het wegvallen van een gemeenschappelijke kijk op goed en kwaad, wenselijk en onwenselijk, veroorzaakt dat velen zoeken naar een nieuw houvast. Dat is een ideaal klimaat voor sekten. En de nieuwste loot aan de sektenboom in ons land, het moslimextremisme, heeft wereldwijd de wind in de zeilen. Worden de aantallen geradicaliseerde moslims in ons land ‘slechts’ geschat op 800 á 1000, we moeten wel beseffen dat dit aantal jaar na jaar stijgt. Bovendien is er een heel gebied dat zich aan het oog van de ‘sektendeskundigen’ onttrekt: het hele scala van hekserij, voodoo, winti, Afrikaanse natuurreligies. Ook daar zijn duizenden in verstrikt geraakt. Dat worden grensoverschrijdende sekten zodra zij dingen van mensen vragen die tegen de wet of de persoonlijke vrijheden ingaan, of als ze dwang gaan uitoefenen of zich overgeven aan onvrijwillige sexuele uitspattingen, geestesuitdrijvingen e.d. Over de vaak genoemde satanskerk heb ik het niet. Dat is geen sekte, maar slechts een soort bordeel.

nawoord

Opeens was er weer een hausse aan aandacht voor sekten. Dit keer kwam dat niet door een of andere vreemde groepering, maar door een rapport dat Bureau Beke (m.n. mr. Anton van Wijk) heeft geschreven voor het ministerie van veiligheid en justitie en dat begin oktober 2013 uitkwam onder de titel: “Het warme bad en de koude douche”. Ik vond het leuk daarin allerlei uitspraken die ik over sekten deed terug te vinden. Voor mij betekende de verschijning van dat rapport een paar dagen telefoontjes, een radiouitzending, vragen van journalisten en van HBO-studenten die werken aan scripties. Het is een goed rapport met veel nieuwe informatie, te vinden op www.beke.nl. Dit ter bemoediging en ter informatie van de ‘sektenjagers’, die geen vrolijk leven hebben gekozen.

Wat mezelf betreft: nadat ik 2 boeken over sekten had geschreven, werd ik gebombardeerd tot sektendeskundige. Dat is een niet-bestaande titel en bovendien teveel eer. Maar sindsdien krijg ik geregeld documentatie toegezonden over allerlei ontspoorde groeperingen of benaderen verontruste familieleden me. Zelden kan ik ze helpen, hooguit kan ik ze enkele suggesties meegeven. Wanneer mensen eenmaal reageren op wantoestanden, is het vaak al te laat.

Voor zich ontwikkelende sekten geldt: Als jij de deur niet open trapt, zul je zien dat hij definitief dichtklapt... Je aardigheid verwordt dan van een christelijke deugd tot een maatschappelijke ondeugd.

Bram Krol

16-10-2013