Oude Joodse invloeden in Afrika

Afrika bulkt van de oude Joodse invloeden. Van Noord tot Zuid, van Oost tot West. Maar pas in onze tijd wordt daar iets meer van bekend. En dat is nog maar een beginnetje. De laatste jaren worden de bewijzen steeds sterker dat het Jodendom veel groter was in de tijd na de ballingschap tot ver in de middeleeuwen, dan velen dachten. Talrijk als de zandkorrels op het strand…

Ten zuiden van Egypte, van de Soedan tot de grens met Kenya, waren grote en invloedrijke Joodse gemeenschappen. Zowel de profeet Jesaja als Sefanja maken daar melding van (zie Jes. 18:1; 43:3; 45:14; Sef. 3:10) Het vermoeden bestaat dat grote aantallen Israëlieten zich in die gebieden gevestigd hebben na de ondergang van het Noordrijk.

Niet zoveel later vluchtten vele duizenden Joden naar het zuiden van Egypte (en verder?), onder wie de profeet Jeremia. Hun aantal was zo groot, dat in hele streken daar Aramees werd gesproken. Dat was zelfs in de eerste eeuw nog het geval. In Elephantine verrees een Joodse tempel, ter vervanging van de door Nebukadnessar vernietigde tempel. Alleen sloeg hier al snel het syncretisme toe.

Er zijn sterke Joodse invloeden in de Hoorn van Afrika. Van Ethiopië is dit sinds lang bekend, zij het dat door een deels gedwongen assimilatie het aantal Joden per eeuw sterk terugliep. Somalië, vooral het noorden, is doordrenkt van oude Joodse culturele en religieuze invloeden. Zo zegt men ‘halleloy’ om God te prijzen, een verbastering van ‘halleluja’. Tot in het begin van de middeleeuwen (ongeveer 1250) waren er drie grote Joodse koninkrijken in die streken. De laatste handhaafde zich tot ongeveer 1560, toen ze door de islamitische heersers onder de voet werd gelopen. Eén stam in Somalë, de Yibirs, zeggen hiervan af te stammen.

Zelfs in de afgelopen 10 jaar zijn er nog interessante vondsten gedaan in het centrale gedeelte van Somalië van eeuwenoude synagoges, maar alles is weer met zand bedekt, uit angst dat de islamisten deze stille getuigen zullen vernietigen. Ik heb ooggetuige verslagen hiervan van een provinciehoofd als ook van een parlementslid, een Yibir.

Op de grens van Zuid-Afrika met Moçambique en Malawi leeft een stam met oude Joodse overtuigingen en gebruiken, de Lemba’s (60.000). Hun DNA heeft het zogenaamde Cohen-gen. In West Afrika heb je de Peul en Touaregstammen met oude Joodse gewoonten. Dat is niet zo verwonderlijk. Op het einde van de eerste eeuw (dus toen het Christendom zich ook alom verbreidde) bekeerde vrijwel geheel Marokko (Berbers) zich tot het Jodendom. Na de Arabische veroveringsoorlog zijn veel stammen naar het zuiden uitgeweken. In de Dem. Republiek Kongo beweren de Kasaïanen dat ze oude Joodse gewoonten en wetten hebben.

Wat is het belang van het bestuderen van deze Joodse invloeden? Het werd kernachtig gezegd door een leider van een stam met Joodse wortels: “Verlos ons van die Arabische religie. Die is niet voor ons. Geef ons de waarheid.” Dat zijn gedurfde woorden in een fundamentalistisch islamitische omgeving. En die woorden klinken momenteel overal. Er staan grote dingen te gebeuren in Afrika.

Bram Krol