HET GOEDE RECHT VAN HET CHRISTELIJKE GELOOF

De kritiek van Tjarko Evenboer weerlegd - 10

Tjarko Evenboer werd in Christelijke kring bekend door zijn boek over de zondvloed en de zondvloedverhalen die je overal op aarde in de tradities van landen en stammen tegenkomt. “De wereldwijde vloed” bracht veel nieuws. Toen, tot verbazing van tallozen, brak hij met het Christelijke geloof. Deze stap was eerlijk voor hemzelf. Hij weigerde te doen alsof – en dat valt in hem te waarderen. Hij schreef een uitgebreide verklaring voor die stap, in 11 grote artikelen. Maar kloppen zijn argumenten?

 

Ik publiceer wat hij zelf op zijn site heeft gezet (www.dewereldwijdevloed.nl), maar voeg daar een aantal noten aan toe waarin ik uitspraken van Evenboer bekritiseer. Ik behandel zijn artikelen zoals die tot 10 juli 2020 op zijn site stonden. Latere aanvullingen laat ik hier buiten beschouwing.

Mijn commentaar staat in blauwe letters onderaan.

A.J. Krol

_______________________________________________

WAAROM IK HET CHRISTELIJK GELOOF VERLAAT
10. MASSA-HYPNOSE EN SUGGESTIE

In het vorige hoofdstuk ging ik in op mystieke en spirituele ervaringen binnen het christendom, en hoe we deze stuk voor stuk tegenkomen in andere religies, met exact dezelfde toegeschreven werking en exact dezelfde gerapporteerde vrucht. Het idee dat het christendom 'uniek' is of dat dit soort ervaringen buiten het christendom 'duivelse misleiding' zijn, wordt enkel in leven gehouden met anekdotische bewijzen en cirkelredeneringen. Spirituele ervaringen zoals ze bij christenen voorkomen, komen wereldwijd voor. Maar betekent dit dat álles wat binnen het charismatische- en pinksterchristendom voorkomt 'echt' is?

Zoals ik uitvoerig heb behandeld geloof ik dat christenen daadwerkelijk spirituele ervaringen met 'God' kunnen hebben - even los van de vraag wat 'God' betekent. De ervaringen met eeuwige liefde, diepe vrede, geopend bewustzijn en elektrische kracht en energie zijn, zoals ik heb uiteengezet, niet beperkt tot het christendom. Dit betekent echter niet dat alles wat in christelijke charismatische diensten gebeurt bovennatuurlijk is. Ik ben tot het inzicht gekomen dat op zijn minst een deel van de manifestaties en verschijnselen psychologisch van aard zijn. Veel ervan kan goed verklaard worden als een vorm van zelf- of massahypnose. En dit klinkt misschien vergezocht, maar is het niet: wie zich verdiept in de kenmerken van hypnose ontdekt dat talloze ‘charismatische praktijken’ bekende hypnotische verschijnselen zijn.

Onderzoek naar hypnose
Hypnose is, simpel uitgelegd, het verschijnsel waarbij iemands onderbewustzijn wordt beïnvloed. Vaak gebeurt dit doordat mensen in een staat van trance gebracht worden (door bijvoorbeeld muziek, of door hun ogen te sluiten, etcetera) waarin hun verstand wordt losgelaten en ze gemakkelijker stuurbaar worden. In zo’n hypnotische staat zijn mensen gevoeliger voor de kracht van suggestie en zullen ze sneller gehoorzamen aan uitgesproken (bewuste) of onuitgesproken (d.w.z. onbewust opgepikte) verwachtingen.

In de negentiende eeuw deed de arts Jean-Martin Charcot veel onderzoek naar symptomen van mensen met neurologische problemen en paste veelvuldig hypnose toe in een poging deze mensen te helpen. Hij ontdekte op een bepaald moment een ziektebeeld dat hij ‘hysterie’ noemde: mensen kwamen terecht in een andere staat van zijn en raakten buiten zinnen. Men werd hysterisch, of agressief, of kwam juist in een soort trance-achtige toestand terecht. Er deden zich zelfs verschijnselen voor als hallucinaties, schreeuwen, lachen, huilen en ‘openbaringen vanuit het getraumatiseerde verleden’. Charcot meende een veelvoorkomende neurologische kwaal te hebben ontdekt. Jarenlang deed hij onderzoek naar de aard van ‘hysterie’ en hij werd bekend (of misschien wel berucht) vanwege zijn ‘demonstraties’ van de ziekte, waarbij hij vrouwen of mannen die eraan zouden lijden aan vakgenoten toonde. De symptomen van de ziekte werden voor een publiek van o.a. artsen gedemonstreerd, wat ervoor zorgde dat de hysterische aanvallen in die tijd veel onder de aandacht kwamen.

Toch klopte er iets niet aan Charcots diagnoses. Na de dood van Charcot ebde het aantal mensen dat aan ‘hysterie’ leed namelijk langzaam weg! Men kwam er gaandeweg achter dat het bij deze ziekte niet om een neurologische aandoening ging, maar om een psychologisch fenomeen: de patiënten werden bewust of onbewust beïnvloed door de verwachting dat zij de geschetste symptomen zouden krijgen. Dit werd versterkt door de ‘hypnose’ die Charcot op veel patiënten toepaste: mensen gaven zich over aan een trance-achtige toestand waarin ze veel vatbaarder voor suggestie werden en ze vervolgens de verschijnselen teweegbrachten die van hen verwacht werden, of die ze onbewust associeerden met de op hun geprojecteerde ziekte. Met andere woorden: de patiënten die Charcot gebruikte om de hysterie ‘te demonstreren’ (vaak voor publiek) voldeden onbewust aan de verwachtingen die in hun onderbewustzijn waren gelegd door eerdere verslagen van de symptomen van de ‘ziekte’. En dat kon je ze moeilijk kwalijk nemen: er waren talloze afbeeldingen in de omloop van patiënten die aan hysterie leden, evenals gedetailleerde beschrijvingen van de symptomen. Charcot had zelfs een schilderij in de demonstratieruimte hangen waarop een hysterische vrouw stond afgebeeld! Er ging een onbewust signaal van het schilderij uit dat hij dramatische verschijnselen van zijn patiënten verwachtte.

Een artikel hierover[1] zegt: “Hypnotische trance is geen ziektekenmerk, maar een normaal verschijnsel, dat vrijwel iedereen kan (leren) ervaren. (...) Wie in hypnose is, is gevoelig voor suggestie, ook voor impliciete, onuitgesproken suggesties. Dus veel van wat Charcot meende te observeren, was in feite geïnduceerd, oftewel opgewekt door de kracht van suggestie. En anders werden deze verwachtingen wel bewust of onbewust overgebracht door zijn assistenten, die de patiënten voorafgaand aan het college hypnotiseerden. Je wilt als assistent niet de schuld krijgen van een mislukte demonstratie, dus bereidden ze de patiënten goed voor op hun ‘rol’.” Het bleek uiteindelijk allemaal suggestie te zijn: de ziekte ‘hysterie’ bestond niet. Ongeveer twintig jaar na Charcots dood was er geen enkele hysteriepatiënt meer in een ziekenhuis te vinden: het opgewekte psychologische effect was geëindigd toen de demonstraties van Charcot stopten. 

Hoe dan ook: hypnose zorgt ervoor dat mensen, zonder het zich bewust te zijn, verwachte verschijnselen opwekken.

Charismatische verschijnselen komen ook voor bij hypnose-sessies
Wat mij direct opvalt is de grote gelijkenis tussen bepaalde pinkster- en charismatische manifestaties en de manifestaties die mensen kregen gedurende hun hypnotische toestand: hallucinaties (=visioenen), schreeuwen, lachen, huilen en ‘openbaringen vanuit het getraumatiseerde verleden’.

Ik denk dat op zijn minst een deel wat in charismatische diensten gebeurt, een zelfde vorm van massahypnose is. Het recept voor zulke verschijnselen is 1) een onuitgesproken verwachting (men kent de manifestaties omdat men ze heeft gezien) en 2) een hypnotische werking (door overgave aan gebed of handoplegging). Er is dus een verwachtingspatroon, en mensen geven zich over aan een trance en manifesteren vervolgens datgene wat verwacht wordt.

Laten we eerlijk zijn: bijna niemand gaat ongekleurd naar zo’n dienst toe: het zijn voor het overgrote deel christenen die eerder zulke verschijnselen hebben meegemaakt en zich er ook bewust voor openen, en zelfs als dat niet zo zou zijn, dan nog is men getuige van anderen die het gedrag vertonen. Wanneer een hele zaal vol mensen begint te lachen, huilen of schudden, zullen mensen in een staat van trance gevoeliger zijn hetzelfde gedrag tentoon te spreiden. Dit doen zij, nogmaals, niet bewust. Ze zullen zelfs het gevoel hebben dat ze écht ‘gegrepen’ worden door de ervaring en het niet zelf sturen. Maar het onderbewustzijn van een mens is complex, en sterk. Het is een vorm van zelfhypnose en massahypnose, die ook buiten het charismatisch christendom veelvuldig is beschreven.

Dit verklaart voor mij direct waarom de verschijnselen per christelijke stroming en beweging erg kunnen verschillen: ik ben in diensten geweest waar iedereen lacht en huilt, maar ook in diensten waar niemand lacht of huilt maar vooral ‘schudden’ en ‘vallen’ tot de cultuur behoort. En het verklaart ook waarom bij Benny Hinn iedereen op de grond valt na handoplegging door Hinn, bij Zijlstra zelden iemand op de grond valt en wijlen Martie Haaijer maar op iemand hoefde te blazen om deze in katzwijm te laten vallen. Als de hele gebedsrij voor jou op de grond valt, dan is er een onbewust verwachtingspatroon dat zegt dat jij ook zult vallen.

Dat mijn idee hierover geen onzinhypothese is, blijkt uit de experimenten van de eerder genoemde Britse mentalist Derren Brown, de man die via hypnose en collectieve verwachting charismatische diensten nabootst. De mensen ervaren bij hem niet alleen genezing: ook alle andere charismatische verschijnselen komen voor. Derren Brown zegt hierover: “Mijn eerste schok was dat het echt helemaal werkte. Niet alleen werkt het genezen van mensen, maar ik heb ook mensen in de Geest doen vallen. Sommige shows waren krachtiger dan andere shows, maar het is overduidelijk een mechanisme dat werkte, zelfs bij een sceptisch publiek.”

Joe Nickell, een voormalig illusionist die later sceptisch onderzoeker van paranormale verschijnselen werd, onderzocht de werkwijze van Benny Hinn en concludeerde dat de methodes die Hinn toepast exact gelijk zijn aan die van hypnotiseurs en mentalisten. Een professionele hypnotiseur zei over het vallen in de Geest bij Benny Hinn: ‘Dit is iets wat wij dagelijks doen, en meneer Hinn is een echte professional’.[2]

Ook Nederlandse illusionisten als Victor Mids maken gebruik van al dit soort principes: ze zijn een ster in het creëren van onuitgesproken verwachtingen die mensen in hun onderbewustzijn oppikken, ze maken gebruik van hypnose en de bijbehorende gevoeligheid voor suggestie, waardoor mensen achteraf het gevoel krijgen dat Mids dingen over ze weet die hij nooit kon weten (zgn. ‘cold reading’ genoemd). Het grote verschil is dat Mids erbij vertelt dat het psychologische suggestie is, terwijl in christelijke kringen dezelfde zaken als goddelijk worden verkondigd.

Excorcisme (het uitdrijven van ‘demonen’)
Enkele van de klassieke kenmerken van de door Charcot opgewekte ‘hysterie’ werd als volgt beschreven: ‘…epileptiforme bewegingen, met eerst langzame, tonische bewegingen of rigiditeit met een rood aangelopen hoofd en schuim op de mond’, ‘klonische bewegingen’ (bijv. hevig schokken of trillen), ‘patiënt valt, krijgt stuiptrekkingen, draait wild met het lichaam’, en ‘de patiënt slaat fel om zich heen, probeert zichzelf of anderen te bijten en vertoont zo’n geweldige lichaamskracht dat je enkele mannen nodig hebt om hem/haar in toom te houden’ en: ‘Deze fase eindigt met een moment van verslapping en ontspanning.’[3] Dit is exact wat ik meermaals heb meegemaakt wanneer mensen ‘bevrijdingsgebed’ en ‘uitdrijving van demonen’ toegepast kregen.

Exorcisme (geestuitdrijving) komt niet alleen voor bij christenen, want ook stromingen van de Islam en oosterse religies kennen het fenomeen met exact dezelfde verschijnselen. Ik denk dat de zgn. uitdrijving van demonen in werkelijkheid een opgewekt verschijnsel is volgens de principes van hypnose zoals boven uitgelegd: als je in de Bijbel gelezen hebt over uitdrijving van demonen, en zeker als je ooit getuige bent geweest van uitdrijving van demonen, en jou verteld wordt dat jouw probleem ook met demonen te maken heeft, vindt er een vorm van autosuggestie plaats waarbij je – zeker als je je overgeeft aan een trance – onbewust of bewust het verwachte gedrag gaat manifesteren. En dat hoeft niet eens altijd slecht te zijn: behalve dat er altijd een psychologisch placebo-effect zal zijn (men gelooft na het gebed vrij te zijn en zal zich mentaal sterker voelen) komt men zoals ik eerder uiteenzette gedurende een trance in een ander bewustzijnsniveau en wordt het verstand omzeild, waardoor het goed mogelijk is dat er ook daadwerkelijk trauma’s uit het verleden naar boven komen – waardoor de ervaring ook nog eens écht ‘genezend’ kan zijn voor iemand.

De reden dat iemand bevrijding ervaart is niet dat er een geest is uitgedreven, maar simpelweg dat men het onderbewustzijn van de mens openbreekt waardoor weggestopt trauma eruit komt en genezen wordt.[4] Mensen laten soms zelfs bewust de trauma's naar boven komen, omdat zij ook bewust laten bidden voor een daar aan verbonden probleem.

De personificatie van deze trauma’s – soms zelfs zó dat iemand gaat schreeuwen, woest wordt of gaat schelden – is een gevolg van de onderbewust gecreëerde verwachting, en van de theologische programmering en groepscultuur van degene die de bevrijding ondergaat (en in heel zeldzame gevallen is er sprake van dissociatie). Iemand gelooft dat er demonen in hem zitten, en onbewust zal iemand de woede of emotie die hij of zij voelt dus 'lezen' als demonisch, en het toelaten in de hoop dat dit tot de beoogde bevrijding leidt.

Hoe dan ook is het een ontnuchterende gedachte dat precies deze symptomen van 'excorcisme' voorkomen bij hypnose-experimenten, waarbij op soortgelijke wijze een onbewuste verwachting is gecreëerd. Dat niet-christelijke hypnotiseurs 'excorcisme'-verschijnselen kunnen opwekken, zou te denken moeten geven.

Trouwens: Charcot vermeldde ook dat ‘vaak als laatste restverschijnsel een voet of hand in een verwrongen positie blijft staan’. Zoals ik in het vorige hoofdstuk vertelde heb ik meegemaakt dat na een charismatische manifestatie op een conferentie de hand van meerdere personen in een bepaalde kramp bleef staan – iets wat, zoals ik eerder beschreef, ook bij yoga voorkomt, maar blijkbaar dus ook bij vormen van hypnose/trance.

Christelijke visioenen en ‘openbaringen’
Onderzoekers Versteeg en Roeland merkten ooit op dat het charismatisch christendom een ‘pareidolisch werkelijkheidsverstaan’ kent. Net zoals mensen soms gezichten herkennen in wolken of in een roestvlek – een verschijnsel dat bekend staat als ‘pareidolie’ – herkent de christen overal de hand van God in, of projecteert het spreken/ervaren van God op de werkelijkheid.[5] En die werkelijkheid is mogelijk niet echt ‘God’, maar simpelweg iets in de mens zelf: een psychologische suggestie of een ervaring vanuit het onderbewustzijn.

Dit verklaart voor mij ook hoe visioenen en 'openbaringen' van christenen nagenoeg altijd een projectie zijn van de denkwijze van de ontvanger, en altijd precies aansluit bij de theologie van de denominatie van de ontvanger van het visioen. Mary Baxter - een charismatische dispensationalistische vrouw (oftewel, die gelooft in een ‘opname van de gemeente’) krijgt een visioen over de hemel en de hel precies zoals die in haar stroming gepredikt wordt, en krijgt zelfs visioenen van de opname van de gemeente. Rick Joyner, die géén dispensationalist is (hij gelooft niet in een opname) krijgt visioenen die vooral spreken over de glorie in de eindtijd en over de rol van de kerk. Mensen die van de ‘genadebeweging’ zijn krijgen profetische indrukken over genade, mensen die vooral geloven dat God een gruwelijk vuur is profeteren vooral in dreigende bewoordingen over God. Katholieke mensen krijgen visioenen waarin ze Maria zien. David Wilkerson – een echte pinksterman met bijbehorend negatief eindtijdbeeld – kreeg een visioen over het verval van Amerika, terwijl Kim Clement, een Amerikaans profeet, vooral hoop en glorie profeteerde – en dat hij een echte ‘patriot’ was blijkt ook uit het feit dat in zijn profetieën Amerika altijd een soort natie van God was, alsof God de president uitkiest en Amerika gebruikt als christelijk hoofdkwartier. Mensen die vóór de Toronto Blessing waren kregen geweldige visioenen over het vuur dat over de aarde ging, mensen die tégen Toronto waren kregen waarschuwende beelden over misleiding die over de aarde ging. Toen de hype rond de Afrikaanse genezer T.B. Joshua er was, had je mensen die vol lof spraken over hoe God door hem heen werkte en aan de andere kant had je mensen die ertegen profeteerden. Persoon 1 heeft ‘onderscheid van geesten’ en noemt iets misleiding, persoon 2 claimt ook onderscheid van geesten te hebben en noemt persoon 1 juist misleid. Hetzelfde zie met de beweging rond Torben Sondergaard: kerken raken verdeeld, en ze vechten hun meningsverschillen uit in profetieën. Allemaal ontvangen ze ‘openbaringen’ van God die uiteindelijk vooral hun eigen vooropgestelde mening bevestigen.

Wat ik begon te zien is dat ‘beelden’ en ‘visioenen’ vaak vooral een reflectie van iemands eigen onderbewustzijn zijn, omdat ze altijd spreken vanuit de leer waar iemand op dat moment is. Ik ken evangelisten die voortdurend vertellen over hun visioenen van de hemel, van Jezus en van engelen: precies de dingen waar ze zichzelf mee volstoppen. En bij sommige bekende evangelisten valt me op dat hun profetieën 15 jaar geleden bijna tegengesteld waren aan die van nu, omdat ze op veel gebieden tot andere inzichten zijn gekomen. En dit zie je bij veel christenen: ze ontdekken iets nieuws en de profetieën passen zich aan. Er is daarom veel af te dingen op de vele schitterende 'revelations' die christenen krijgen: ze komen op zijn minst voor een groot deel voort uit dat wat zij geloven, dat waar ze hun onderbewustzijn mee programmeren, en vooral: hun leer.

En andersom is het zo dat de 'leer' ook regeert over wat mensen vanbinnen voelen of ervaren. Al vele jaren geleden had ik soms het diepe weten dat God vele malen groter moest zijn dat het christelijke geloof – ik zag iets van een God die duizendmaal beter en mooier en groter en universeler was dan de God van de Bijbel. Maar ik negeerde deze gedachten want ze konden niet van God zijn, want ze gingen in tegen mijn geloofsleer. Ik zag ze als misleiding! De Bijbel-programmering in mijn hoofd regeerde over dat wat ik in mijn geest zag. Nu ik van de programmering los ben gekomen, begin ik te ontdekken dat datgene wat ik door de jaren heen vaak ‘zag’, werkelijkheid was, maar dat de leer waar ik onder zat dit 'zien' blokkeerde.

Ik geloof dat christenen wel degelijk écht ervaringen met het goddelijke kunnen hebben, maar ze interpreteren deze ervaringen altijd vanuit hun religieuze leer. Zelfs als ze voor een moment contact maken met de eeuwige oneindige liefde en goddelijke energie, blijkt de Bijbelse leer overheersend en plaatst vervolgens komma’s en voorwaarden aan wat ze ervaren hebben.

Conclusie
Ik ben de laatste om te ontkennen dat spirituele ervaringen bestaan. Hoewel ik absoluut geen zweverig type ben kan ik niet ontkennen dat ik bepaalde mystieke ervaringen heb gehad; dingen waarvan ik bijna niet kan ontkennen dat ze bovennatuurlijk waren, zoals onverklaarbare dromen die exact uitkwamen. Mijn beide kinderen zijn in een heldere droom aangekondigd, inclusief details die ik nog niet kon weten.

Tegelijk ben ik tot de ontdekking gekomen dat niet alles wat in de charismatische wereld gebeurt, bovennatuurlijk is. Ook ik heb vaak genoeg tijdens charismatische diensten de massasuggestie ervaren: de druk om mee te bewegen met een bepaald gewenst gedrag. De mens is nou eenmaal een complex wezen; we weten soms zelf niet wat de wortel is van wat we ervaren, en projecteren er een (vaak aangeleerde) verklaring op – terwijl we in werkelijkheid iets doen vanuit ons onderbewustzijn.

Mijn conclusie is dat een deel van de typisch charismatische ‘bovennatuurlijke’ ervaringen helemaal niet bovennatuurlijk is, maar precies in lijn is met hypnotische verschijnselen, en dat die ervaringen die wel echt ‘bovennatuurlijk’ zijn hoe dan ook niet een bewijs of indicatie zijn dat het christendom ‘de enige ware godsdienst’ is, want ze komen universeel voor, in alle vormen van religie en spiritualiteit.

Als sluitstuk van mijn reis begon ik zo objectief mogelijk naar het christendom en haar gewoontes te kijken. Als het christendom de 'werkelijkheid' bevat, waarom heeft het dan alle kenmerken die sektes en religies ook hebben? En waarom bedient het zich dan van dezelfde vormen van klassieke hersenspoeling? Hier ga ik op in het volgende en laatste hoofdstuk: De christelijke brainwash.

 

NOTEN:

[1] Willem van der Does, Charcot, de Napoleon van de neurologie, KIJK Magazine 9/2019.

[2] Joe Nickell, Benny Hinn: healer or hypnotist? Skeptical Inquirer, May/June 2002

[3] Gilson, F., Hysterie volgens Charcot; opkomst en verdwijning van de ‘zenuwaandoening van de eeuw’, Tijdschrift voor Psychiatrie, 52 (2010)

[4] Dan is er ook nog een klein percentage gevallen waarbij er sprake is van mensen met dissociatieve stoornissen of bipolaire stoornissen of gespleten persoonlijkheden; in die gevallen is het niet meer dan logisch dat iets heftigs als bevrijdingsgebed en de autosuggestie ervan mensen laat dissociëren – dus dat ze afgeschermd raken van de werkelijkheid, zelf niet goed meer aanwezig zijn, of zich anders beginnen te gedragen of zelfs vanuit de andere, weggestopte persoonlijkheid (alter) beginnen te spreken. Deze gevallen zijn vaak genoeg beschreven en kunnen zeer goed uitgelegd worden zonder werkelijk in demonen te hoeven geloven.

P.G.A. Versteeg, J.H. Roeland, ‘Als ziende de onzienlijke: Het pareidolische werkelijkheidsverstaan van het charismatisch evangelicalisme’. Tijdschrift voor Theologie, 2010.

 

COMMENTAAR

Dit artikel splits ik niet op in delen. Het behandelt vrijwel alleen zaken waar ook ikzelf vaak tegen heb gewaarschuwd. Het werk van Gods Geest kun je niet in een paar simpele uiterlijke zaken vatten: vallen, huilen, schreeuwen et cetera. Vaak zijn dat inderdaad sociale of psychologische zaken, soms verwarrend, omdat veel van die ervaringen moeilijk te plaatsen zijn. De menselijke geest stelt ons nog voor veel raadsels.

Zonder enige bewijsvoering slaakt Evenboer op het einde van dit betoog een kreet: God is groter dan de beschouwingen over Hem in het Christendom. Zeker. Dat zegt de Bijbel ook. Maar aan die uitspraak ontleent hij een andere conclusie: “Dus is het Christelijke geloof niet waar.”

Onbewezen uitspraken bouwen op onbewezen uitspraken laat zien wat de auteur denkt, maar is geen bewijs, noch voor geloof noch voor ongeloof. Dit is niet anders dan zeggen: “Ik vind iets, dus is het waar.” Ook de verwijten aan het adres van sommige charismatische gelovigen, die nogal ‘opgeklopte’ geloofsuitingen hebben of zoeken, is een waarschuwing voor hen, maar bewijzen niet dat het Christelijke geloof niet deugt.

De auteur heeft het over “De Bijbelprogrammering in mijn hoofd...” Die belette hem groter van God te denken. Ten eerste was dat dan niet iets van de Bijbel, maar van een misverstaan van de Bijbel. Ten tweede constateer ik dat er misschien toch nog een beetje ‘Bijbelprogrammering’ over is, want nog steeds ziet Evenboer zich als een verkondiger, maar nu van een vervaagd Godsgeloof.

Ook anderen bestrijden bepaalde uitwassen in charismatische kring. Ze gebruiken – als Christenen – deels dezelfde argumenten als die we hier vinden. Er zit vaak meer psychologie dan theologie in allerlei ervaringen. Is de breuk van de auteur met het Christelijke geloof misschien vooral een breuk met bepaalde afwijkingen?

Merci, Evenboer, voor deze waardevolle inzichten. Maar wat je wilde bewijzen is hiermee niet gelukt. Ten diepste zoek je nog steeds een godsgeloof, je wilt de verwondering over het onverwachte en ondoorgrondelijke niet kwijt, maar het lijkt erop dat je misvattingen bestrijdt met een serie eigen, onbewezen ideeën. Ben je niet bezig met een soort virtuele muggenjacht? Kun je jouw nieuwe ‘geloof’ bouwen op een serie eigen bedenksels?

 

Bram Krol

28 sept. 2020